Τρίτη 12 Φεβρουαρίου 2008

Ανοικτοί (ειδικοί) λογαριασμοί στα πανεπιστήμια

http://www.enet.gr/online/online_text/c=112,id=46494200
Ελευθεροτυπία ΚΥΡΙΑΚΑΤΙΚΗ - 02/04/2006

Ανοικτοί (ειδικοί) λογαριασμοί στα πανεπιστήμια

Της ΑΓΓΕΛΙΚΗΣ ΜΠΟΥΜΠΟΥΚΑ

Το σύνθημα «προίκα στην παιδεία» κρατάει όσο και η σύγχρονη νεοελληνική ιστορία.

Την Τετάρτη οι φοιτητές προσέρχονται τις κάλπες με «πάγιο αίτημα» την αύξηση των κονδυλίων για την εκπαίδευση. Οι πρυτάνεις που επεξεργάζονται τις νέες προτάσεις για τη μεταρρύθμιση της παιδείας επικεντρώνουν στο οικονομικό πρόβλημα.

Μια άγνωστη -στο ευρύ τουλάχιστον κοινό- πλευρά αυτού του προβλήματος είναι οι περίφημοι ειδικοί λογαριασμοί. Πρόκειται για πόρους που προέρχονται κυρίως από τα κοινοτικά ταμεία που χρηματοδοτούν τα ΑΕΙ με κονδύλια ακόμη και υπερδιπλάσια του τακτικού προϋπολογισμού τους! Είναι ζωτικής σημασίας για την επιβίωση των πανεπιστημίων, λειτουργούν όμως υπό ένα καθεστώς που πολλοί χαρακτηρίζουν νόθο και προβληματικό που κρύβει παγίδες για τις διοικήσεις των πανεπιστημίων.

Η χρηματοδότηση

*Οι Ειδικοί Λογαριασμοί Κονδυλίων Ερευνας (ΕΛΚΕ) θεσμοθετήθηκαν ως Νομικά Πρόσωπα Δημοσίου Δικαίου πριν από μια 20ετία, για να λειτουργήσουν ως εργαλεία χρηματοδότησης της πανεπιστημιακής έρευνας, τα οποία θα ήταν πιο ευέλικτα από το αυστηρό πλαίσιο του Κώδικα Δημόσιου Λογιστικού.

Μέσω αυτών διοχετεύονται στα ταμεία των ΑΕΙ και των ΤΕΙ σημαντικά ποσά από επιχειρησιακά προγράμματα της Ε.Ε. και μικρότερα ποσά από εθνικούς πόρους.

*Σύμφωνα με την εισηγητική έκθεση του κρατικού προϋπολογισμού για το 2006, υπάρχουν 40 ειδικοί λογαριασμοί στα ΑΕΙ και ΤΕΙ όλης της χώρας (οι οποίοι όμως κινούνται εκτός τακτικού προϋπολογισμού). Οι συνολικές εισροές σε αυτούς εκτιμάται ότι ήταν περίπου 507 εκατ. ευρώ το 2005 και θα είναι 563 εκατ. ευρώ το 2006.

Πολλές επιφυλάξεις βέβαια διατυπώνονται για τη σωστή κατανομή αυτών των πόρων.

Αρκετά συχνά εκφράζονται εκτιμήσεις για προχειρότητα ή υπερβολική ελευθερία διαχείρισης. Για τις διοικήσεις των ιδρυμάτων είναι δίκοπο μαχαίρι: Αφενός η ύπαρξη ενός ειδικού λογαριασμού δίνει οικονομική διέξοδο σε εποχές που μειώνονται οι τακτικοί πόροι, αφετέρου πρέπει να διαχειριστούν αυτούς τους λογαριασμούς σαν να πρόκειται για Νομικά Πρόσωπα Ιδιωτικού Δικαίου, στηρίζοντας ανάγκες του ιδρύματος.

*Το απόθεμα των λογαριασμών εξαρτάται κάθε φορά από την έρευνα που παράγει το αντίστοιχο ίδρυμα. Τους παρέχεται η δυνατότητα ένα ποσοστό 10-20% από κάθε πρόγραμμα να το χρησιμοποιήσουν για άλλες ανάγκες του πανεπιστημίου, εκτός έρευνας, αρκεί να είναι γενικότερα «για το καλό της έρευνας».

Το τι ακριβώς είναι «καλό για την έρευνα» δεν είναι ιδιαίτερα σαφές. Οι διοικήσεις των πανεπιστημίων συμφωνούν ότι, όταν τα πανεπιστήμια υποχρηματοδοτούνται και αφήνονται όλο και περισσότερο στην τύχη τους, «καλό για την έρευνα» είναι ακόμη και το να βγάλεις χρήματα από τους ΕΛΚΕ για να πληρώσεις τις καθαρίστριες, ώστε να μπορούν να δουλεύουν σε ένα καθαρό γραφείο εκείνοι που κάνουν έρευνα.

«Ευέλικτα» χρήματα

«Το απόθεμα του ειδικού λογαριασμού μπορεί να διατεθεί για πρόσληψη υπαλλήλων, για διευκολύνσεις προγραμμάτων ή για διάφορα άλλα έξοδα. Είναι πιο ευέλικτα χρήματα, γι' αυτό χρησιμοποιούνται και για δαπάνες που κανονικά υπάγονται στο δημόσιο λογιστικό, αφού αυτά τα χρήματα κατά κανόνα καθυστερούν. Ουσιαστικά ο ειδικός λογαριασμός δανείζει το κράτος, που καθυστερεί τις οφειλές του προς τα ιδρύματα», εξηγεί ο Αν. Ανδρεόπουλος, πρύτανης του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου.

*Την τετραετία 2002-2005 τα έσοδα των ερευνητικών προγραμμάτων στο ΕΜΠ ανήλθαν συνολικά σε 146,45 εκατ. ευρώ, περίπου 36 εκατ. ετησίως. Για το ποιες δαπάνες θα ενταχθούν κάθε φορά στον ειδικό λογαριασμό, η Σύγκλητος και η επιτροπή ερευνών συμβουλεύονται ομάδα νομικών συμβούλων από το Νομικό Συμβούλιο του Κράτους.

«Μελετάμε πολύ καλά κάθε μας κίνηση για να είμαστε νομικά κατοχυρωμένοι, αλλά και πάλι δεν μπορούμε να είμαστε σίγουροι. Η γνωμοδότηση που μας δίνει το Νομικό Συμβούλιο έχει συμβουλευτικό χαρακτήρα και αν η δαπάνη κριθεί "εκτός σκοπού" πάλι εμείς θα βρεθούμε υπόλογοι», τονίζει ο πρύτανης.

*Χαρακτηριστικό παράδειγμα «παγίδας» για τους ειδικούς λογαρισμούς αποτελούν οι συμβασιούχοι που θα μονιμοποιηθούν με βάση το προεδρικό διάταγμα Παυλόπουλου, αλλά στο μεταξύ εξακολουθούν να πληρώνονται από τους ειδικούς λογαριασμούς. Υποτίθεται ότι οι συμβάσεις τους θα έπρεπε να είχαν μετατραπεί σε αορίστου χρόνου τον Μάρτιο του 2005. Στο μεταξύ απαγορεύεται να παραμένουν συμβασιούχοι, αλλά δεν επιτρέπεται και να διωχτούν. Θεωρητικά ακόμη κι αυτό θα μπορούσε μια μέρα να καταλογιστεί ως παρανομία στις σημερινές διοικήσεις των πανεπιστημίων.

Κλείνουν «τρύπες»

Ομως για τα περισσότερα πανεπιστήμια της χώρας το απόθεμα των ΕΛΚΕ ήταν επί χρόνια ο μόνος τρόπος για να καλύψουν κενά στο διδακτικό και διοικητικό προσωπικό. *«Την τελευταία 20ετία, αν δεν υπήρχαν οι ειδικοί λογαριασμοί και οι επιτροπές ερευνών που τους διαχειρίζονται, τα πανεπιστήμια θα είχαν κλείσει», υποστηρίζει ο Μιχ. Δερμιτζάκης, αντιπρύτανης Οικονομικού Προγραμματισμού και Ανάπτυξης του Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών.

«Στον ειδικό λογαρισμό του Καποδιστριακού υπάρχουν σήμερα 1.200 ερευνητικά προγράμματα και 13.500 συμβασιούχοι. Στο παρελθόν, μονιμοποιήθηκαν 540 από αυτούς. Εξακολουθούμε, όμως, να έχουμε 2.400 κενές οργανικές θέσεις, γιατί επί 30 χρόνια το υπουργείο δεν έχει προκηρύξει ούτε μία θέση για το Πανεπιστήμιο Αθηνών».

Κάθε ΑΕΙ ή ΤΕΙ διαχειρίζεται τα χρήματα του ειδικού λογαριασμού του με διαφορετικό τρόπο, ανάλογα με την νομική και λογιστική εμπειρία που διαθέτουν.

*«Επί 9 χρόνια που ασχολούμαι με το θέμα, διαπιστώνω ότι το σημαντικότερο πρόβλημα είναι το αδιευκρίνιστο καθεστώς των ΕΛΚΕ. Σαφέστατα είναι δημόσιοι οργανισμοί, αλλά λειτουργούν σαν ιδιωτικοί», εκτιμά ο Σωκ. Κάτσικας, πρύτανης του Πανεπιστημίου Αιγαίου. «Δεν είναι τυχαίο», προσθέτει, «ότι υπάρχει διχογνωμία νομικών για το αν η επιτροπή ερευνών που διαχειρίζεται τον λογαριασμό είναι το ίδιο νομικό πρόσωπο με το πανεπιστήμιο στο οποίο υπάγεται».

*Ο προϋπολογισμός του ΕΛΚΕ του πανεπιστημίου Αιγαίου είναι περίπου ο διπλάσιος του τακτικού προϋπολογισμού του. Την τετραετία 2002-2005, ο μέσος όρος των εσόδων του ΕΛΚΕ ήταν 10 εκατ. ευρώ (με εξαίρεση ένα διετές Πρόγραμμα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης, συνολικού ύψους 13,5 εκατ. ευρώ), ενώ ανάλογα προβλέπονται και τα έσοδα του 2006.

Οι έλεγχοι

Την ίδια στιγμή ο ετήσιος τακτικός προϋπολογισμός είναι κάτι λιγότερο από 5 εκατ. ευρώ (με εξαίρεση την τακτική μισθοδοσία). Για να έχει καλύτερη λογιστική απεικόνιση των δαπανών, η επιτροπή ερευνών αυτού του ΕΛΚΕ έχει ξεχωριστό ΑΦΜ και διατηρεί βιβλία Γ' κατηγορίας.

*Το ίδιο κάνουν και πολλά άλλα ιδρύματα, που πολύ συχνά δέχονται οικονομικούς ελέγχους από διάφορες πλευρές, ανάλογα με τον χρηματοδότη του προγράμματος.

Ο βασικός έλεγχος γίνεται από ορκωτούς λογιστές και από το Ελεγκτικό Συνέδριο, αλλά έκτακτοι έλεγχοι διενεργούνται και από το υπουργείο Παιδείας, το υπουργείο Οικονομικών, την Ε.Ε. κ.λπ. Η ευθύνη των πανεπιστημιακών διοικήσεων ισχύει εσαεί και μπορεί να τους καταλογιστούν ποσά ακόμη και δεκαετίες αργότερα.

*Τα τελευταία χρόνια οι πρυτάνεις αντιστέκονται στις πιέσεις να υπαχθούν οι ΕΛΚΕ στο δημόσιο λογιστικό. Παραδέχονται ωστόσο ότι μ' αυτό τον τρόπο ίσως οι έλεγχοι να ήταν πιο ξεκάθαροι και οι ίδιοι λιγότερο εκτεθειμένοι. Επισημαίνουν όμως, ότι με την πρακτική χρηματοδότησης που ακολουθούν οι κυβερνήσεις και ενώ συζητείται η ίδρυση μη κρατικών πανεπιστημίων, κάτι τέτοιο θα απειλούσε την ίδια την επιβίωση των πανεπιστημίων.